Digitalni forenzički centar uradio je detaljniju analizu izvještaja Međunarodnog instituta za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) zbog uočenih nedosljednosti u tvrdnjama, pristrasnosti prilikom predstavljanja pojedinih tema i promjena stavova o događajima i akterima u kratkom vremenskom periodu.
IFIMES u posljednjem istraživanju Bosna i Hercegovina – Crna Gora 2020: Dodik i Đukanović destabilizirajući faktor na Balkanu i Evropi? navodi da je status Crne Gore kao corona-free zemlje izazvao podsmjeh u zapadnim diplomatskim krugovima. Predsjednik Crne Gore Milo Đukanović (DPS) je ovih dana olako objavio, da je Crna Gora „pobijedila Coronu“, što je izazvalo zgražanje, nevjericu ali i podsmjeh u zapadnim diplomatskim krugovima. Ono što ne mogu predsjednik SAD Donald Trump, francuski predsjednik Emmanuel Macron, britanski premijer Boris Johnson, i drugi svjetski lideri da riješe, uspio je Đukanović da riješi preko twitter objave ponovo obmanjujući crnogorsku i svjetsku javnost.
Bez namjere da u tom dijelu komentarišemo ili osporavamo autorovo lično mišljenje, ne možemo zanemariti činjenicu da izrečeni vokabular nije primjeren, niti svojstven akademskim analizama institucije koja već u svom nazivu preferira uticaj, a time i stručnost i profesionalnost.
Zaokret u izvještavanju o Crnoj Gori i Srbiji
U analizi Sigurnosno-obavještajno djelovanje za vrijeme pandemije Covid-19, objavljenoj 29. marta ove godine, ističe se kako Crna Gora krije rezultate u borbi protiv korona virusa i prikriva stvarne podatke o zaraženima, predstavljajući sebe kao jednu od rijetkih zemalja koja nema oboljelih odnosno zaraženih virusom Covid-19 što nije odgovaralo realnom stanju.
Osim negativnog narativa usmjerenog ka Crnoj Gori i njenom predsjedniku, evidentno je favorizovanje srpskog predsjednika i Srbije, koji su predstavljeni kao žrtve obavještajnih službi regiona. U analizi Srbija – poprište konfrontacije obavještajnih službi? (objavljenoj 15. maja) navode i da je saradnja na relaciji Podgorica-Zagreb-Priština usmjerena protiv Aleksandra Vučića, ne nudeći dokaze za tvrdnju.
Analizirajući izvještaje IFIMES-a objavljivane od 2016. do 2020. godine uočava se niz nedosljednosti. Razlike su evidentne u tonu i zaokretu pisanja o određenim državama i akterima. Promjene su uslijedile poslije sastanka predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i direktora IFIMES-a Zijada Bećirovića (12. februara 2019) iako je u proteklih godinu dana nije bilo značajnih političkih i društvenih događaja koji bi potkrijepili takav zaokret.
Vučić faktor nestabilnosti, Đukanović lider
Prije pomenutog sastanka, u izvještajima su uglavnom iznošene kritike protiv politike Aleksandra Vučića, nazivajući je nasljednicom Miloševića i Šešelja, a njegovu partiju desničarskom, konzervativnom i u mnogim aspektima nacionalističkom. Vučić je predstavljen kao faktor nestabilnosti regiona, čija se destruktivna politika zasniva na: kontroli medija, stvaranju kriza u državama regiona, šizofrenoj vanjskoj politici i nesuočavanje sa prošlošću. Vučić i Dačić konstantno produciraju probleme i krize te se pojavljuju kao rešioci i gasioci tih problema i tako na takav način sebi obezbeđuju status regionalnih lidera.
S druge strane, predsjednik Crne Gore Milo Đukanović predstavljen je kao lider koji uspostavlja harmonične odnose sa svim etničkim zajednicama i čija država je postala snažan faktor stabilnosti u regionu, koja ima jedne od najboljih makroekonomskih pokazatelja u regionu.
Promjena tona – ko bi gore, sad je dolje
Već u analizi, Aktuelna dešavanja u regionu 2019: Ko želi destabilizovati Srbiju?, prvoj nakon sastanka Vučića i Bećirovića, objavljenoj 18. juna 2019, ton pisanja se mijenja, sve primjetniji su narativi potpuno suprotni prethodnim analizama IFIMES-a. Vučić se predstavlja kao faktor mira i stabilnosti na Balkanu i nalazi se u najtežoj poziciji. Iako je ranije kritikovan za kontrolu medija, sada je on taj protiv koga je usmjerena medijska plaćenička mreža. Opozicija u Srbiji takođe ugrožava integritet predsjednika Srbije zloupotrebljavanjem protesta građana i sastancima sa kosovsko-albanskim političarima.
Crna Gora, prethodno predstavljana u IFIMES-ovim analizama kao faktor mira i stabilnosti, sada se prikazuje kao zemlja u kojoj vlada virus korupcije i kriminala kroz DPS i Đukanovića, čije obavještajne službe štite režim.Predsjednik Đukanović, ranije faktor izgradnje mira sa svim etničkim zajednicama, sada u analizama IFIMES-a igra na kartu manipulacije, nacionalizma i religije i kao bivši učesnik u ratnim zločinima predstavlja prijetnju ugledu NATO.
Osim promjene stavova IFIMES-a prema Crnoj Gori i Srbiji, tokom posmatranog perioda primjetna je konstanta pozitivnog ocjenjivanja lidera SDSM-a, Zorana Zaeva, bivšeg premijera Sjeverne Makedonije. Njegovim dolaskom na vlast, ta država postaje svijetla tačka u regionu, navedeno je u više analiza. Afirmisanje politike Zaeva nastavljeno je u periodu jul 2017 – jul 2019, kada je Bećirović sa drugim direktorom IFIMES-a, Aljafom Bakhtijarijem, postao savjetnik u Vladi Zorana Zaeva.
Kredibilitet IFIMES-a pod lupom
Stjepan Mesić, bivši predsjednik Hrvatske i počasni predsjednik IFIMES-a i Budimir Lončar, bivši ministar vanjskih poslova SR Jugoslavije i predsjednik Savjetodavnog odbora IFIMES-a distancirali su se od nedavno objavljenih analiza tog Instituta putem zajedničkog saopštenja. Slovenački mediji su prethodno u više navrata pisali o aferama vezanim za finansiranje Instituta i njegov rad. Izdvaja se slučaj opštine Kopar i šest naručenih analiza.
Između 2011. i 2016. godine, opština Kopar je kupila šest studija od IFIMES-a za 69.132 eura o mogućnostima ekonomske saradnje sa zemljama Balkana i Bliskog istoka, izbjeglicama i albanskim porodicama u toj opštini. Umjesto detaljne analize, u studijama su objavljene opšte informacije o traženim temama. Detaljna analiza slovenačkog portala Pod Črto, pokazala je da su dvije od šest studija plagirane u cjelosti, a dvije sadrže djelove preuzete iz drugih izvora.
I istraživanje iz 2016. godine, koje je sprovela radio televizija Slovenije RTVSLO upućuje na još jednu plaćenu studiju, gdje je opština Kopar tražila analizu o pogrebnim običajima muslimana, Jevreja i pravoslavaca, za koju je platila 11.000 eura. Navodi se da je studija bizarna i nije logična, jer se u opštini Kopar svake godine sahrani svega pet pripadnika islamske vjeroispovijesti, pa je i predsjednik Islamskog udruženja bio iznenađen studijom. Tim povodom oglasila se i koparska opozicija koja je rekla da su gradonačelnik Boris Popovič i direktor Komunalnog preduzeća tog grada Gašpar Mišič, naručili nepotrebnu studiju kako bi finansirali njihovog poznanika i direktora IFIMES-a Zijada Bećirovića.