Društvene mreže širom svijeta aktivno se koriste kao sredstvo uticaja u važnim događajima i političkim procesima. Međutim, Fejsbuk prednjači po upotrebi kada je riječ o predizbornim kampanjama zahvaljući svojim opcijama i alatkama. Fejsbuk nudi opciju lakog prikupljanja velikog broja podataka o korisnicima, što omogućava targetiranje ciljnih grupa na osnovu različitih kriterijuma (afiniteti korisnika, lokacija i slično). Na taj način se jednostavno identifikuju korisnici koji će biti podložni određenom sadržaju.
Primjeri političkog uticaja putem društvenih mreža su brojni. Tokom 2019. godine predsjednik Donald Tramp je na svoju kampanju potrošio gotovo 20 miliona dolara za reklame na Fejsbuku. Takođe, problematizuje se i rusko miješanje u izbore u SAD 2016. godine, kada su se navodno ruski hakeri umiješali plasiranjem obmanjujućih i lažnih reklama Fejsbuk korisnicima na teritoriji te zemlje.
Značajnu ulogu u predizbornim kampanjama imaju i influenseri. Indikativno je da se u propagiranje političkih partija na društvenim mrežama ili na pozivanje ljudi da izađu na izbore ne uključuju samo influenseri sa ogromnim brojem pratilaca već i takozvani mikro influenseri koji imaju tek po nekoliko hiljada pratilaca.
Kako se kotiraju naše partije na Fejsbuku?
Crna Gora prema podacima iz 2019. godine ima 51 političku partiju, najviše po glavi stanovnika u regionu. Ipak, u trci za parlamentarne izbore zakazane za 30. avgust 2020. izdvaja se njih desetak.
Budući da je pandemija uzrokovana korona virusom otežala održavanje kampanje u stvarnom svijetu, jedan broj partija se odlučio da u te svrhe iskoristi i virtuelni, odnosno društvene mreže. U našoj zemlji, to je mahom Fejsbuk kao najviše korišćena društvena mreža.
DFC je analizirao jedanaest Fejsbuk stranica crnogorskih političkih partija u periodu jun-jul 2020. godine: Aleksa Bečić – Demokrate – Demokratska Crna Gora, Građanski pokret URA, Demokratska partija socijalista Crne Gore, Ujedinjena Crna Gora – Zvanična stranica, DEMOS – Miodrag Lekić, Socijaldemokrate Crne Gore, Marko Milačić – Prava Crna Gora, Demokratski front, SNP – Socijalistička narodna partija Crne Gore – СНП ЦГ, Socijaldemokratska partija Crne Gore – SDP i Bošnjačka stranka.
Dobijeni podaci nam kazuju koje su političke partije imale najviše interakcija po objavi (ukupan broj lajkova, dijeljenja i komentara), najviše lajkova na stranici, kao i da li je interakcija varirala kako se izbori bliže. Primijećeno je i da su pojedine političke partije koristile opciju sponzorisanja da bi ih što veći broj korisnika primijetio, što je u koliziji sa organskim interakcijama na takvim stranicama.
Milačićeva stranica – najviše interakcija i lajkova
Najviše prosječnih interakcija po objavi (4,3 hiljade) tokom juna imala je stranica Marko Milačić – Prava Crna Gora, koja je ujedno i stranica sa najviše lajkova (70,1 hiljada). Slijede stranice Demokratski front sa 1,5 hiljada i Aleksa Bečić – Demokrate – Demokratska Crna Gora sa 1,1 hiljadu interakcija po objavi. Pored toga, obje stranice bilježe i veliki broj lajkova, pa tako stranica DF-a ima 51,3 hiljadu, dok stranica Demokrata ima 44,4 hiljade lajkova.
Ostale stranice političkih partija imaju manje od hiljadu interakcija po objavi u junu. Ipak, u toj grupi se izdvaja stranica Ujedinjena Crna Gora – Zvanična stranica, koja uprkos malom broju lajkova (5,8 hiljada) bilježi 717 interakcija po objavi.
U julu, stranica Marka Milačića i dalje zadržava trend stranice sa najviše prosječnih interakcija po objavi (3,4 hiljade), dok je kod stranica Demokratskog fronta i Demokrata taj broj gotovo prepolovljen i iznosi 757 odnosno 643 interakcije po objavi. Ti podaci navode na zaključak da, iako se izbori bliže, nije kod svih stranica političkih partija došlo do značajnog skoka u broju interakcija po objavi.
Stranice ostalih političkih partija u julu bilježe sličan trend kao i u junu, pa broj interakcija po objavi i dalje ne prelazi hiljadu. Ipak, znantan porast broja interkacija primjetan je na stranici Socijaldemokrate Crne Gore, koja je sa 70 interakcija u junu skočila na 369 interakcija po objavi u julu.
Kada je riječ o broju lajkova na stranici, najveći porast za period jun-jul bilježe stranice Marko Milačić – Prava Crna Gora sa 6,7 hiljada lajkova i Aleksa Bečić – Demokrate – Demokratska Crna Gora sa 6,1 hiljadu lajkova. Zatim slijede stranice Demokratski front (3,2 hiljade), Socijaldemokrate Crne Gore (1,8 hiljada), Demokratska partija socijalista Crne Gore (1,5 hiljada) i Ujedinjena Crna Gora (1,4 hiljade). Ostale stranice političkih partija bilježe porast u broju lajkova ispod hiljadu za dva mjeseca.
I mim stranice u političkoj igri
Osim što služe zabavi, mim stranice popularne na Fejsbuku njihovom retorikom utiču i na javno mnjenje. Uz karakterističnu dozu satire, one se vrlo često koriste kao sredstvo uticaja koje najviše dolazi do izražaja u ključnim političkim dešavanjima, u ovom slučaju – u predizbornoj kampanji u Crnoj Gori.
Otavio Freire, glavni službenik za tehnologiju i predsjednik kompanije SafeGuard Cyber, rekao je za Gardijan prošle godine da vizuelni sadržaj olakšava podrivanje nesloge, jer se mimovima prenose uvjerenja koja postoje u javnosti. Taj sadržaj je lako i jeftino napraviti, ali je i teže provjeriti nego tekstove sa sumnjivih sajtova.
Podijeljene između pozicije i opozicije jednako kao i domaća politička scena, mim stranice crpe sadržaj iz aktuelne političke stvarnosti, interpretirajući je na različite načine. Pretpostavlja se da su neke od njih kreirale same partije, dok druge vidno podržavaju narative određenih političkih partija, pa čak i Mitropolije crnogorsko-primorske u kontekstu izbora.
Na taj način politika se seli u virtuelni svijet, a u tom smislu se u Crnoj Gori ističe nekoliko opoziciono nastrojenih stranica – МИМистарство оностраних послова, Nemojmo politizovati proteste, It was very unpleasant/Psalam 118 (koje se međusobno zovu mim serdarima), Dnevna doza crnogorskih dubioza, kao i dvije prorežimski orjentisane stranice – Crna Gora Transparentno i Politika CG.
Broj objava i statistika
U kontekstu predstojećih izbora primjećeno je da opoziciono orjentisane mim stranice imaju znatno više objava na dnevnom nivou (stranica It was very unpleasant/Psalam 118 imala ih je tokom juna i jula u prosjeku 28), kao i da povremenim dijeljenjem amplifikuju sadržaj drugih mim stranica sličnih stavova. S druge strane, stranice koje su poziciono (režimski) orjentisane, imaju manji broj objava, odnosno nekoliko objava na sedmičnom ili mjesečnom nivou, ali zato na pojedinim objavama bilježe i više od hiljadu lajkova.
Na osnovu analiziranih podataka može se zaključiti da, u zavisnosti od toga kojoj su političkoj opciji mim stranice naklonjene, jedne kritikuju opoziciju i prozivaju njene lidere. Druge, pak, pozivaju na jedinstvo opozicije, insistiraju na glasanju a ne na bojkotu izbora, te kritikuju vladajuću partiju DPS i predsjednika Crne Gore. Česta tema mim stranica je i SPC i Mitropolija crnogorsko-primorska, gdje u svojim objavama pružaju podršku mitropolitu Amfilohiju. Nerijetko admini tih stranica sebe doživljavaju kao osobe čije strategije crkva treba da čuje radi svrgavanja vlasti.
Kada je riječ o statistici za jun i jul 2020. godine, Crna Gora Transparentno, iako je imala svega 18 objava, bilježi najveći prosječan broj interakcija (914), a to je ujedno i mim stranica sa najviše lajkova (18,9 hiljada). Slijede stranice It was very unpleasant/Psalam 118 sa 447, Politika CG sa 390 i Dnevna doza crnogorskih dubioza sa 357 interakcija po objavi. Stranice МИМистарство оностраних послова i Nemojmo politizovati proteste imaju 287 odnosno 260 interakcija po objavi za isti period. Indikativno je i da je mim stranica It was very unpleasant/Psalam 118 za period jun-jul imala najveći porast u broju lajkova (5,4 hiljade).