Ovaj članak je dio dvodjelne publikacije Digitalnog forenzičkog centra Atlantskog saveza Crne Gore o događajima koji su oblikovali Crnu Goru kao državu, kao i o stranim uticajima sa kojima se danas suočava
Tokom prethodna dva mjeseca, državu na Balkanu, Crnu Goru, uzdrmao je niz protesta koje je prouzrokovalo usvajanje Zakona o slobodi vjeroispovjesti u decembru 2019. godine. Iako protesti datiraju odnedavno, oni su kulminacija duge i kompleksne crnogorske istorije u pogledu veza sa Srbijom i Rusijom. Država je prošla kroz mnogo oblika vladavine kroz vjekove; svaki od njih je značajno uticao na narod i državu, kao i na trenutno medijsko okruženje.
Pozicionirana na obali Jadranskog mora, Crna Gora ja bila dom brojnim slovenskim plemenima, više od hiljadu godina unazad. Krajem 15. vijeka, njen veći dio je bio pod vlašću Osmanskog carstva, iako je zadržala značajan dio autonomije. Nakon niza ratova u 19. vijeku sa Osmanlijama, Crna Gora je dobila nezavisnost 1878. Do početka 20. vijeka, kratko je bila nezavisna Kraljevina Crna Gora dok nije postala dio Kraljevine Jugoslavije. Kada su je okupirale Sile Osovine u Drugom svjetskom ratu, jugoslovenski partizani su oslobodili kraljevinu i po zavšetku rata, postala je dio Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije pod vođstvom Josipa Broza Tita.
Devedesetih godina prošloga vijeka, etničke tenzije i sve veće težnje ka nezavisnosti počele su da rasparčavaju Jugoslaviju, što je rezultiralo regionalnim konfliktom i ratom. Kada su se Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Slovenija odvojile, Crna Gora je postala dio rekonstituisane Savezne Republike Jugoslavije, zajedno sa Srbijom. Ipak, ta veza nije dugo opstala: Nezadovoljstvo Crne Gore sistemom vladavine u Uniji i uvođenje eura kao jedinstvene valute u Crnoj Gori dovelo je do želje za još većom autonomijom.
U maju 2006. godine, želja Crne Gore da postane nezavisna država sa parlamentarnim političkim sistemom, ostvarila se nakon nacionalnog referenduma. Iako država ima dobre veze sa Srbijom u pogledu religije i kulture, brzo je postala međunarodno priznata i pridružila se Ujedinjenim Nacijama iste godine. Nakon toga je uslijedilo otvaranje pregovora sa Evropskom unijom 2007. godine i članstvo u NATO 2017. godine.
Uprkos svim postignućima u toku prethodnih 14 godina, Crna Gora je i dalje predmet stranog uticaja, naročito Srbije i Rusije. Iako je ovaj uticaj prisutan u brojnim oblicima, naročito je uočljiv u pogledu protoka informacija u Crnoj Gori
Internet i mediji
Na osnovu podataka Zavod za statistiku Crne Gore (MONSTAT), Crnogorci internet najviše koriste za upotrebu društvenih mreža (84.6 procenata), čitanje onlajn novina i magazina (75.7 procenata) i slanje i primanje mejlova (70.5 procenata). Dok podaci kompanije za internet analitiku SimilarWeb od januara 2020. pokazuju da šest od deset najpopularnijih medijskih platformi u državi – Kurir, Blic, Alo, Espreso, Srbija Danas, i Pink potiču iz Srbije dok samo četiri potiču iz Crne Gore: Vijesti, CDM, IN4S, i Umrli.me.
Kad je riječ o korišćenju društvenih mreža, podaci kompanije StatCounter pokazuju da je u posljednjih pet godina Fejsbuk postao glavna platforma u Crnoj Gori (90.1 procenata stanovništva ga koristi) dok Instagram (sa 5.71 procenata), Tviter (1.64 procenata) i Jutjub (0.6 procenata) značajno zaostaju.
Ruski uticaj u crnogorskim pitanjima
Ruski uticaj u Crnoj Gori ima duboke korijene, što uključuje zajedničku slovensku istoriju i afinitet prema pravoslavnoj crkvi. Danas Rusija koristi ove veze kako bi povećala svoj uticaj kroz manipulaciju crnogorskim i panslovenskim identitetom kao i kroz moć crkve i ekonomske veze.
Čak i prije crnogorske nezavisnosti, Rusija je počela da investira putem kompanija i pojedinaca u raznim sektorima, od industrije metala do turizma. Prema službenim registrima od crnogorske nezavisnosti 2006., Rusija je ostvarila 1.4 milijarde eura u direktnim investicijama. Na osnovu zvaničnog zahtjeva za dobijanje informacija koji je Atlantski savez Crne Gore podnio MONSTAT-u i Ministarstvu unutrašnjih poslova, postoje 1,722 registrovane kompanije u Crnoj Gori na čijem čelu su ruski državljani pri čemu su Rusi vlasnici oko 3600 nekretnina uključujući i škole i vrtiće samo u Budvi. Podaci Ministarstva unutrašnjih poslova Crne Gore iz 2018. takođe dobijeni na zahtjev pokazuju da oko 4500 državljana Ruske Federacije ima ili privremene ili stalne boravišne dozvole u Crnoj Gori.
Pored gorepomenutih ekonomskih uticaja, Rusija se umiješala i u crnogorsku politiku. Najupečatljiviji primjer je bio pokušaj državnog udara u oktobru 2016. godine, što je izgledalo kao djelo opozicije u Crnoj Gori (Demokratskog fronta) podržane od strane Rusije i GRU-a, prema analizi koju je sproveo Bellingcat i Insajder. Na kraju je Viši sud Crne Gore proglasio dvojicu ruskih državljana, devetoricu srpskih državljana i tri političara iz Demokratskog fronta krivima za pokušaj terorizma.
Tokom procesa integracije Crne Gore u NATO, uticaj Rusije je uključivao diplomatske reakcije i napade medija na vladu, zabranu uvoza iz crnogorske vinarije Plantaže koja je u vlasništvu države i bojkot glasanja o ratifikaciji članstva u NATO u parlamentu 2017. godine od strane pro-ruskih opozicionih partija.
Ali to nije bio kraj. U martu 2017. godine, ruska državna medijska kuća Rossiya 1 objavila je kratak dokumentarac tvrdeći da je Crna Gora „opasna za ruske turiste i da postoji visok rizik od oboljenja od zaraznih bolesti“ ali i „da su plaže prljave, prisutna minska polja i politička nestabilnost kao i da se ruski državljani hapse iz nepoznatih razloga.“
Mjesec dana kasnije, the Ministarstvo vanjskih poslova Ruske Federacije nastavilo je sa negativnom kampanjom, navevši da je “prisutan talas anti-ruske histerije u Crnoj Gori” i dodavši: “Primijetili smo rast negativnih stavova prema ruskom poslovanju i našim sunarodnicima. Ne isključujemo mogućnost provokacija, pritvaranja iz sumnjivih razloga, pokušaja izručivanja ruskih državljana trećim državama, pogotovo SAD-u ”
Ruska federalna turistička agencija je koristila istu liniju napada kada je natjerala organizatore putovanja da informišu klijente o „nepovoljnoj situaciji“ za Ruse u Crnoj Gori. Uprkos ovim negativnim narativima Vlade Rusije, godina se završila sa više od tri miliona noćenja ruskih turista u Crnoj Gori.
Miješanje Srbije
Nakon raspada Državne zajednice Srbije i Crne Gore nakon koje je uslijedila crnogorska nezvisnost, srpski uticaj postaje sve očigledniji. Za razliku od Rusije, Srbija nema finansijsku moć da bi uticala na ekonomiju Crne Gore. Umjesto toga, utiče na svoje medije da šire narative i dezinformacije, objavljujući bombastične naslove o razvoju Crne Gore kao države. Srbija takođe sprovodi svoj uticaj kroz crkvu u Crnoj Gori: Mitropoliju crnogorsko-primorsku, koja je najveća eparhija Srpske pravoslavne crkve. Izvan ovih okvira, veza između dvije države je generalno dobra, države sarađuju po brojnim pitanjima.
Kad je riječ o medijskom uticaju, proruska medijska kuća Sputnjik Srbija vrši značajan uticaj kako u Srbiji tako i u Crnoj Gori. Digitalni forenzički centar Atlantskog saveza Crne Gore istražio je narative Sputnjika Srbija u 2018. godini, kako bi se razumjele poruke ove medijske kuće koje targetiraju države Zapadnog Balkana, Evropsku uniju i NATO. Kad je riječ o Crnoj Gori, centar je identifikovao 554 članka, od kojih je fokus većine na etničkom porijeklu, istorijskom revizionizmu, antisrpskoj diskriminaciji, članstvu Crne Gore u NATO i putu države ka Evropskoj uniji. Neki od glavnih identifikovanih narativa su: „Crna Gora i ostale države Zapadnog Balkana predstavljaju teren za konflikte interesa Istoka i Zapada“ i „NATO je agresivan i podstiče na provokacije.“
Isto kao i ruski, i srpski turisti posjećuju Crnu Goru u velikom broju. Ljeta 2019. godine, više od 460000 srpskih turista posjetilo je državu. Zbog važnosti turizma kad je riječ o nacionalnom dohotku i velikog interesovanja od strane srpskih državljana za odmor u našoj državi, turizam se visoko kotira kao meta o kojoj Srbija širi dezinformacije , naročito pred ljetnju sezonu.
Veliki broj članaka srpskih medijskih kuća karakteriše Crnu Goru kao skupu i nedovoljno bezbjednu destinaciju sa prljavim plažama i agresivnim stanovništvom, objavljujući naslove poput: “Turisti masovno otkazuju letovanje u Crnoj Gori” i “Iz plićaka izašla i krenula ka ljudima; snimljena zmija na punoj plaži u Buljaricama.” Slična propaganda je zapažena i prethodnih godina, ali do sada nije uticala na broj srpskih posjetilaca ili na prihode.
U nastavku
Sve ove prethodne kampanje nisu toliko bitne u poređenju sa kampanjom koja sada traje. Zakon o slobodi vjeroispovjesti, koji je usvojila Skupština Crne Gore krajem decembra 2019. godine, omogućio je brojnim srpskim medijima da šire različite narative protiv Crne Gore i njenih stanovnika. Po svoj prilici, cilj ovih kampanja je da se polarizuje društvo, stvore tenzije i na kraju destabilizuju nadolazeći izbori u državi.