Otvoreno miješanje Srbije u unutrašnja pitanja Crne Gore, kriza u parlamentarnoj većini i dalja perspektiva Crne Gore bile su teme o kojima je dr Zlatko Vujović, predsjednik Upravnog odbora Centra za monitoring i istraživanje (CeMI) i docent na Fakultetu političkih nauka Univerziteta Crne Gore govorio za DFC magazin.
Vujović smatra da agresivna politika Srbije prema Crnoj Gori, ali i prema drugim zemljama regiona (Bosni i Hercegovini, Sjevernoj Makedoniji, te Hrvatskoj u nešto manjoj mjeri), može biti zaustavljena samo posredstvom i aktivnim uključivanjem zapadnih partnera. Po njemu, EU i SAD treba da se prisjete činjenice da su partije predsjednika Srbije Aleksandra Vučića (SNS) i predsjednika Skupštine Srbije Ivice Dačića (SPS) nastale iz onih istih partija koje su tokom devedesetih godina prošlog vijeka uzrokovale ratna dešavanja na Zapadnom Balkanu.
DFC: Crnogorski parlament je 17. juna usvojio Rezoluciju o Srebrenici. Uslijedile su reakcije Srbije i Republike Srpske praćene narativom da se Crna Gora miješa u unutrašnje stvari druge države. Da li se, po Vašem mišljenju, Crna Gora time umiješala u unutrašnja pitanja druge države? U kojoj mjeri taj narativ šteti narušenim odnosima između Crne Gore i Srbije?
Z. VUJOVIĆ: Pitanje odnosa prema učinjenom genocidu, koji je nedvosmisleno dokazan u postupku pred međunarodnim sudom, ne može biti unutrašnje pitanje nijedne zemlje. Posebno je nejasno zašto Srbija smatra da je nešto što se desilo u drugoj državi, Bosni i Hercegovini, njeno unutrašnje pitanje. Biće da u oba slučaja oni nijesu u pravu. Raduje me što je crnogorski parlament usvojio Rezoluciju jasno označavajući i osuđujući učinjeni genocid u Srebrenici, ali i podvlačeći da odgovornost za genocid ne snosi narod, već je krivica individualna. Djelovalo je ohrabrujuće da je takva rezolucija usvojena ubjedljivom većinom glasova vlasti i opozicije, ali je ostao gorak ukus da polovina vladajuće koalicije negira da se genocid desio u Srebrenici.
SNS i SPS se vraćaju na fabrička podešavanja
DFC: Pored oštrih reakcija zbog usvajanja Rezolucije, srbijanski zvaničnici i politički aktivisti često komentarišu i negativno kritikuju rad crnogorske Vlade, uz obrazloženje da oni „štite“ srpski narod u Crnoj Gori. Da li se time skreće pažnja sa unutrašnjih problema Srbije ili je cilj mnogo dublji?
Z. VUJOVIĆ: Kako godine prolaze tako se predstavnici Vučićeve i Dačićeve partije vraćaju na fabrička podešavanja iz devedesetih godina. Kao da su brojni svjetski lideri zaboravili da je upravo ta vladajuća koalicija, istina tada pod imenom Srpske radikalne stranke iz koje je izrasla SNS i SPS, bila odgovorna za ratna dešavanja u regionu. Upravo su Dačić, tada sa pozicije portparola SPS, i Vučić kao ministar informisanja u saveznoj Vladi, opravdavali ratne intervencije srpskih vojnih i paravojnih jedinica na različitim ratištima. Vučić se i tada bavio Kosovom, ali pravdajući ratne zločine nad Albancima, koji su na kraju i isprovocirali NATO intervenciju. Sada je ideja velike Srbije zamijenjena idejom srpskog sveta. Ministar policije, a do skora i odbrane, Vulin otvoreno, bez zadrške, predstavlja Aleksandra Vučića kao predsjednika ne samo Srbije, već i svih Srba, pa otuda ne čudi želja zvaničnog Beograda za destabilizacijom regiona. Upravo takav pristup omogućava da se, kad god se dešava neka kriza u Beogradu, odmah pali neko žarište u regionu, a provladina propagandna mašinerija zvaničnog Beograda odrađuje svoj posao. Meta su brojni akteri u regionu, kao i ono malo opozicionih snaga u Srbiji.
Srbija će i dalje imati ogroman uticaj u Crnoj Gori
DFC: Reakcija crnogorskih zvaničnika na kritike srpske političke elite, do skoro, nije bila ni blagovremena ni adekvatna. Sada, evidentno je da reakcija postoji. Smatrate li da crnogorska Vlada ima dovoljno autoriteta da zaustavi kontinuirani uticaj Srbije na unutrašnja pitanja Crne Gore?
Z. VUJOVIĆ: Bojim se da niti crnogorska Vlada, ali ni sve snage vlasti i opozicije nemaju snagu da zaustave otvoreno miješanje Srbije u unutrašnja pitanja u Crnoj Gori. Resursi kojima raspolažu srpske vlasti, otvorenost medijskog prostora u Crnoj Gori, ali i, makar do sad, nespremnost zapadnih partnera da reaguju na takvo ponašanje, govore da će Srbija imati i dalje ogroman uticaj na politička dešavanja u Crnoj Gori. Pri tome, to nije samo problem Crne Gore. Srbija koristi srpske zajednice u Bosni i Hercegovini, Kosovu, isto kao i u Crnoj Gori, da bi destabilizovala ove zemljle. Sa mnogo manje uspjeha je pokušavala nešto slično u Hrvatskoj i Sjevernoj Makedoniji. Te tri zemlje su postale taoci srpske zvanične politike koja pokuša da ih koristi kao monete za cjenkanje oko pitanja Kosova. Takođe, srpska politika na Zapadnom Balkanu je stavljena gotovo u potpunosti u funkciju interesa Rusije. Srpske zajednice u regionu, zajedno sa Srpskom pravoslavnom crkvom postaju instrumenti ruske politike na Zapadnom Balkanu. Pokušavaju se urušiti krhke institucije, kao i poljuljano povjerenje građana u njih. Sofisticirane kampanje na socijalnim mrežama produbljuju već postojeće podjele, te podstiču konflikte između različitih nacionalnih zajednica. Pokušavaju se generirati neke vrste zamrznutih konflikata ili njihovih modifikovanih verzija. Kada Srbija ne može značajnije napredovati u procesu evropskih integracija usljed snažne povezanosti sa ruskim i kineskim interesima, te nespremnosti da postigne dogovor sa Kosovom, pokušavaju se druge zemlje usporiti ili zaustaviti u procesu evropskih integracija. Cilj je da Srbija i dalje može predstavljati sebe kao lidera na Zapadnom Balkanu. Korekcija takve spoljne politike Srbije nije moguća bez snažnijeg uključivanja prije svega SAD, a uz njih i promjene odnosa EU i njenih ključnih članica. Zapadni Balkan se ne može stabilizovati ako Srbija nastavi i dalje ovako agresivnim političkim intervencionizmom, odnosno miješanjem u izborne i političke procese u dijelu susjednih zemalja.
Zapad da pogura stvaranje nove parlamentarne većine
DFC: Osim kritika koje na adresu Vlade stižu iz regiona, žestoke kritike na račun rada Vlade upućuje i Demokratski front. Njihov nedvosmislen stav, izrečen na sastanku parlamentarne većine, je da aktuelna Vlada ne zastupa interese koalicije ZBCG, te da je rekonstrukcija neophodna. Kako Vi vidite dalji razvoj situacije unutar parlamentarne većine?
Z. VUJOVIĆ: Demokratski front je svojevoljno izabrao ulogu instrumenta politike zvaničnog Beograda i zvanične Moskve. Stoga iz tog ugla i treba sagledavati njihove poteze. Oni su uvijek usklađeni sa strategijom prije svega predsjednika Vučića. Takva Vlada je neodrživa, a njeno funkcionisanje besmisleno ako se ne uspostavi jasna parlamentarna većina koja će je podržavati. Često se govori o rekonstrukciji, novoj vladi ili izborima. Ja ne bih isključio ni opciju stvaranja neke nove hibridne većine koja bi dala prostor određenoj izvršnoj vlasti sa mandatom ispunjavanja uslova za okončanje pregovora sa EU. Ne bi to moralo da znači da će biti formirana neka nova velika koalicija, ali ne bih isključio ni mogućnost neke nove, ili proširene ekspertske vlade, ali sa drugačijom parlamentarnom većinom, različitom od ove današnje. Vjerujem da je sada pravi momenat da naši zapadni partneri, prije svege SAD, EU i Njemačka, poguraju stvaranje nove parlamentarne većine, sa preko 3/5 a moguće 2/3 mandata u Skupštini, koja bi ispunila sve uslove za članstvo u EU, ali i bila nagrađena članstvom, odnosno okončanjem pregovora o njemu. Crnoj Gori je potreban uspjeh, politici pridruživanja EU je takođe potreban uspjeh. Potrebno je poslati poruku optimizma Zapadnom Balkanu. Crna Gora i EU mogu jedna drugoj da pomognu. Bio bi to najveći poraz srpsko-ruskih napora u cilju destabilizacije regiona, ali i nagrada crnogorskim političkim partijama i vlasti i opozicije koje bi stavile nacionalne ispred partijskih interesa. Vjerujem da bi za tako nešto postojala spremnost ako bi takva ideja bila pogurana od strane EU, SAD i Njemačke. Sve bi moglo da se desi u mandatu ovog parlamenta.
Da li su izbori izlaz iz krize?
DFC: Ukoliko ne dođe do konkretnog dogovora, izlaz iz parlamentarne krize su novi izbori. Šta bi takav ishod značio za političke partije i kome bi novi izbori najviše odgovarali?
Z. VUJOVIĆ: Ako se ipak izbori dese, sam ishod bi u velikoj mjeri bio determinisan i samim njegovim terminom, koji bi uticao na stepen involviranosti Srbije u izborni proces u Crnoj Gori. Samo paralelno održavanje parlamentarnih u Crnoj Gori sa predsjedničkim, gradskim u Beogradu, a možda i vanrednim parlamentarnim izborima u Srbiji bio bi kakav takav garant smanjene uključenosti Srbije u crnogorske izbore. Vučić bi morao da da prednost srpskim izborima, te ne bi mogao da mobiliše resurse nalik prethodnim parlamentarnim, ali i lokalnim izborima u Crnoj Gori. Za Crnu Goru bi bilo najbolje da kroz konsenzus unaprijedi izborne uslove, reformiše izborno zakonodavstvo, a onda održi izbore na svim nivoima u jednom danu. To bi dalo narednim vlastima vremena i prostora da se fokusiraju na stvarne, ekonomsko-socijalne probleme, neometani stalnim izbornim procesima na nekom od nivoa.