Proklamovani principi nove vlasti, među kojima se posebno izdvajao princip meritokratije, nagovijestili su da će promjene u svim oblastima crnogorskog društva, pa i u obavještajno-bezbjednosnom sektoru, imati karakter dalje neophodne profesionalizacije i modernizacije. To bi u konačnom imalo za rezultat efikasniju i savremenim bezbjednosnim rizicima i prijetnjama prilagođenu strukturu Agencije za nacionalnu bezbjednost i Obavještajno-bezbjednosnog direktorata u Ministarstvu odbrane. Garancije koje su u tom smislu pružili najistaknutiji reprezenti nove vlasti nagovještavale su beskompromisnu posvećenost vrijednostima euroatlantizma koje je Crna Gora prihvatila u prethodnom periodu i koje su verifikovane njenim članstvom u NATO, 2017. godine.
Međutim, postupci koji su uslijedili odmah nakon konstituisanja Vlade premijera Zdravka Krivokapića u decembru 2020. godine u značajnom dijelu crnogorske, ali i međunarodne, javnosti doživljeni su kao podrivanje ranije postignutih rezultata na tom polju, urušavanje saradnje i sijanje nepovjerenja u odnosima sa partnerskim zemljama članicama NATO, kao i kompromitacija službi koje su se bavile tim pitanjima u zemlji.
Uprkos činjenici da je u vrijeme prethodne vlasti bilo politički motivisanog kadriranja u obavještajno-bezbjednosnom sektoru, ne može se poreći da su u prethodnom periodu realizovane kontinuirane aktivnosti na njegovom razvoju, uz poštovanje visokih profesionalnlih principa i standarda, što je prepoznato i uvažavano od međunarodnih partnera u okviru šire obavještajne zajednice.
Pod plaštom revolucionarne floskule koju su proklamovale partije nove parlamentarne većine o demontaži bivšeg režima, u obavještajno-bezbjednosnom sektoru su izvršene značajne promjene u nimalo suptilnim i diskretnim postupcima kakvi su uobičajeni u sličnim situacijama u drugim državama.
Posebno pogođena takvim postupanjem bila je Agencija za nacionalnu bezbjednost čija je kadrovska struktura već bila osiromašena nakon masovnih penzionisanja iz 2010. i posebno 2015. godine, kada su po sili zakona u penziju morali otići svi pripadnici Agencije koji su navršili pedeset godina života. Nakon stupanja na dužnost v.d. direktora, Dejan Vukšić, kotorski advokat bez obavještajno-bezbjednosnog bekgraunda i bilo kakvog iskustva u toj oblasti, izvršio je dosljednu čistku dotadašnje rukovodeće strukture, uz istovremeni pokušaj kompromitacije smijenjenih načelnika. Neki od njih su dobili i otkaze nakon disciplinskih postupaka za navodno učinjene profesionalne propuste u vezi sa obavljanjem dužnosti. Protiv bivšeg direktora ANB, Dejana Peruničića i jednog pripadnika Agencije, pokrenut je i krivični postupak zbog navodnog nezakonitog praćenja pojedinih ličnosti sa javne scene u Crnoj Gori.
Svi potezi v.d. direktora ANB Vukšića djelovali su kao dio veoma pažljivo osmišljenog plana s ciljem konačne promjene kadrovske strukture u Agenciji, čiji bi sastav odgovarao nacionalnim, ideološkim i političkim preferencijama konstituenata nove vlasti, čija različitost od samog početka otvara brojna pitanja u pogledu koncepcije i strategije nacionalne bezbjednosti Crne Gore.
Sličan proces pokrenut je i u Ministarstvu odbrane, gdje su imenovanja na određena rukovodeća mjesta i, posebno, u Obavještajno-bezbjednosnom direktoratu (OBD) bila obavljena pod okolnostima koje su pobudile pažnju domaće i međunarodne javnosti. Evidentirane su brojne nejasnoće u pogledu zakonitosti postupanja i profesionalnih referenci novopostavljenih kadrova na određene istaknute pozicije u MO. Prilično nezgrapni i čini se nedovoljno osmišljeni potezi novog rukovodstva, nezakonita imenovanja, nagle i nejasne smjene, kao i kontroverze u pogledu motivacije za određena postupanja, doprinijeli su narušavanju mukotrpno sticanog kredibiliteta resora odbrane u Crnoj Gori i na međunarodnom planu.
Postavljenjem Mališića prekršen Zakon
Jedan od prvih poteza nove ministarke odbrane, Olivere Injac, nakon preuzimanja dužnosti, bio je postavljenje aktivnog oficira Vojske Crne Gore, potpukovnika Veljka Mališića na funkciju državnog sekretara u Ministarstvu odbrane. Time je prekršen Zakon o državnim službenicima i namještenicima, kao i Ustav Crne Gore.
Nakon što je to imenovanje naišlo na veoma oštre reakcije u javnom prostoru, Ministarstvo odbrane je najprije negiralo da je u tom slučaju prekršen zakon. Da bi bio postavljen na mjesto državnog sekretara, Mališića je, po odredbi člana 130. Ustava Crne Gore, trebalo da razriješi Savjet za odbranu i bezbjednost (predsjednik Crne Gore, predsjednik Vlade Crne Gore i predsjednik Skupštine Crne Gore), koji nije raspravljao o tom pitanju. Zakon o državnim službenicima i namještenicima isključuje mogućnost da aktivno vojno lice bude postavljeno na mjesto u MO. Potpukovnik Mališić je ipak na lični zahtjev razriješen dužnosti državnog sekretara i istog dana (21. januara 2021.) odlukom Vlade, a na prijedlog ministarke Injac, imenovan za vršioca dužnosti generalnog direktora Direktorata za logistiku u Ministarstvu odbrane.
Kontroverzne ličnosti Čovića i Simonovića
Nakon što je preuzeo dužnost v.d. direktora OBD, na kojoj će se, ispostaviće se, veoma kratko zadržati, Aleksandar Šaranović je predstavio i nove članove svog kolegijuma, oficire VCG Radula Čovića i Ivicu Simonovića. Na osnovu svega što se dešavalo u periodu nakon toga, evidentno je da Šaranović nije imao nikakvog uticaja na njihovo postavljenje u OBD, niti je bio upoznat sa njihovim profesionalnim referencama i ranijim aktivnostima.
Neposredno nakon što je vijest o postavljenjima ugledala svjetlost dana, uslijedile su veoma oštre reakcije u javnosti. Posebno su se doticale imenovanja oficira Radula Čovića, kojem je bila namijenjena uloga generalnog inspektora u OBD, za koju ga je moguće preporučilo vlastito iskustvo u kršenju protokola i procedura u postupanju sa tajnim podacima u okviru sistema NATO. Konkretno, Čović je 2018. godine u Poljskoj učestvovao na pripremama crnogorske vojske za misiju u Letoniji kao vid podrške NATO formacijama za odvraćanja Rusije od pritiska na pribaltičke države. Tom prilikom počinio teži prekršaj u proceduri sa NATO dokumentima, zbog čega je vraćen odmah u Crnu Goru. Čović je podatke koji se odnose na jedinice koje su na isturenom prisustvu na Istoku prebacio na svoj USB. Sistem Alijanse je to otkrio i odmah je prijavljen Ministarstvu odbrane Crne Gore. Protiv Čovića, koji je hitno povučen iz Poljske, u MO je vođen postupak, a u Obavještajno-bezbjednosnom direktoratu je saslušavan nekoliko puta.
Nedovoljno dobro analizirana situacija
Iako je u odbranu novopostavljenih kadrova u OBD stao i potpredsjednik Vlade i koordinator službi bezbjednosti, Dritan Abazović, koji je povodom postavljenja u Ministarstvu odbrane naveo da se radi o provjerenim kadrovima koji imaju podršku Vlade i međunarodnih partnera, evidentno je da su ta imenovanja u najmanju ruku nedovoljno dobro razmotrena u krugovima nove vlasti koji su o tome odlučivali. U prilog tome je i činjenica da je Čović 2014. godine, na preporuku tadašnjih vojnih vlasti, bio preporučen za angažovanje u novoformiranom Odjeljenju za vojno-obavještajne i bezbjednosne poslove. Odatle je udaljen zbog profesionalnih propusta, nediscipline, kao i pokušaja neovlašćenog pristupa tajnim podacima koji nijesu vezani za poslove koji su u opisu njegovog radnog mjesta, uz preporuku za raspoređivanje u jedinice VCG, izvan obavještajno-bezbjednosne arhitekture u MO i VCG.
Sličnu profesionalnu reputaciju ima i major Ivica Simonović, za koga je takođe bilo rezervisano neko od rukovodećih mjesta u OBD. On je ranije bio angažovan u obavještajno-bezbjednosnom elementu Generalštaba VCG, J2, odakle je, najvjerovatnije zbog javno ispoljenog proruskog sentimenta, raspoređen u drugu jedinicu VCG. Interesantno je da je Simonović zajedno sa 180 vojnih lica potpisnik podrške Sprskoj pravoslavnoj crkvi na očuvanju imovinskih i istorijskih prava na teritoriji Crne Gore, a podržavalac je i NVO Ne damo Crnu Goru, čiji je izvršni direktor bio sadašnji premijer Zdravko Krivokapić.
Nezakonita postavljenja
Problematična postavljenja u Obavještajno-bezbjednosnom direktoratu nastavljena su postavljenjem penzionisanog zastavnika I klase Miodraga Jokanovića, nekada zaposlenog u IT sektoru MO. Ostaje nejasno šta je motivisalo ministarku odbrane da se upusti u očigledno nezakonito postupanje i svjesno kršenje odredbi Zakona o državnim službenicima i namještenicima, u kojem je izričito navedeno da u državnom organu ne može da zasnuje radni odnos lice koje je korisnik prava na penziju. Pored toga, nije poznato da zastavnik Jokanović ima bilo kakvo profesionalno iskustvo u obavještajno-bezbjednosnom sektoru, osim ako se u iskustvo ne računa specifično blizak odnos koji je imao sa pojedinim pripadnicima nekadašnjih bezbjednosnih struktura.
Stoga ne čudi reakcija ranije smijenjenog direktora Direktorata za ljudske resurse Ministarstva odbrane, Mihaila Volkova, koji je Specijalnom državnom tužilaštvu podnio krivičnu prijavu u kojoj navodi da je ministarka Injac nezakonitim zapošljavanjem zastavnika Jokanovića počinila krivično djelo – zloupotreba službenog položaja iz člana 416 Krivičnog zakonika Crne Gore.
Kadriranje mimo profesionalnih standarda
Uprkos činjenici da su upozorenja stručne javnosti, ali prije svega reakcije zapadnih partnera, najvjerovatnije rezultirala iznuđenim potezom povlačenja Čovića i Simonovića iz OBD, insistiranje na kadrovima takvog profila, koji su profesionalno kompromitovani i to ne samo u okviru crnogorskog obavještajno-bezbjednosnog sistema, već i u okviru sistema NATO, upućuje na zaključak da su oni koji su donijeli takvu odluku izvjesno bili rukovođeni nekim drugim, a ne profesionalnim standardima koji su, moguće je, uspostavljeni i izvan institucija čija bi to nadležnost trebala biti. U svakom slučaju, takvi postupci vode samo u jednom pravcu – ka gubitku kredibiliteta među NATO partnerima.
Dešavanja u Ministarstvu odbrane od dolaska ministarke Injac na čelo tog resora diskredituju dotadašnja postignuća na razvoju efikasne obavještajno-bezbjednosne strukture koja bi trebala biti posmatrana kao strateška služba države Crne Gore, a ne poligon na kojem će ministarka odbrane pokušati da u praksi egzercira teorijski stečena znanja u ovoj oblasti. Uostalom, to nije ili barem ne bi trebao biti posao ministra odbrane. Direktor OBD, u zakonskim okvirima, mora imati autonomiju kakva očigledno nije bila omogućena Aleksandru Šaranoviću. Njegovo nepristajanje na nedostojnu ulogu koja mu je bila namijenjena govori u prilog uvjerenju da je prioritet nove vlasti instaliranje politički lojalnih, nacionalno i vjerski jasno profilisanih kadrova, kojima prioritetni interes neće biti profesionalno postavljanje i neselektivan pristup u svakoj prilici i prema bilo kome.
Ukoliko bude nastavljen takav trend imenovanja u OBD, odnosi Crne Gore sa Alijansom mogu biti ozbiljno narušeni, a samim tim imati veoma ozbiljne implikacije i na bezbjednost Crne Gore. Takođe, smjene i imenovanja u Vojsci i Ministarstvu odbrane ukazuju da nije riječ o depolitizaciji tih sektora već se može govoriti o instaliranju kadrova bliskih određenim krugovima u okviru nove, prilično heterogene, parlamentarne većine, čiji pojedini konstituenti najblaže rečeno ispoljavaju neblagonaklon odnos prema članstvu Crne Gore u NATO.
Sve prezentirano ukazuje da se u tom vrlo osjetljivom resoru odigravaju ozbiljne političke igre čija je žrtva reputacija Crne Gore, njen status kod međunarodnih partnera, ali i njena bezbjednost.