Lokalni izbori u Crnoj Gori, održani u tri opštine – Cetinju, Mojkovcu i Petnjici 5. decembra 2021. godine, organizovani su u periodu političke, ali i institucionalne krize u državi. Nesuglasice između najvećeg dijela parlamentarne većine (Demokratskog fronta i Socijalističke narodne partije) i Vlade su nastavljene, a svi pokušaji njene rekonstrukcije bili su neuspješni. Demokratski front je dao rok do 10. decembra za novi dogovor konstituenata parlamentarne većine, a zatim predložio vraćanja mandata građanima i organizovanje novih izbora. U istom periodu opozicija je pokrenula pitanje povjerenja Vladi u parlamentu, potez koje je u međuvremenu povučen iz parlamentarne procedure. Kako do rekonstrukcije još uvijek nije došlo, premijer Zdravko Krivokapić će nastaviti da vodi izvršnu granu vlasti u narednom periodu.
Prilično konfuzna situacija na crnogorskoj političkoj sceni imala svoj uticaj i na lokalne izbore. Parlament je tek po završetku lokalnih izbora izabrao novog predsjednika Državne izborne komisije (prethodnog predsjednika DIK-a parlamentarna većina razriješila je u junu), što nesumnjivo negativno utiče na demokratski karakter pomenutih izbora. Bez predsjednika DIK-a svaki eventualni proces izbornih žalbi u potpunosti je paralisan. Takođe, zbog nesloge unutar parlamentarne većine, pojedine nevladine organizacije zadužene za monitoring izbora u Crnoj Gori nijesu bile u mogućnosti da to urade i ovoga puta.
Iako su lokalni izbori na Cetinju, Mojkovcu i Petnjici održani u važnom političkom momentu za Crnu Goru, predizborna kampanja kao i sam izborni dan protekli su prilično mirno i bez tenzija. Takođe, izostala je snažna medijska kampanja, kao i kampanja na društvenim mrežama. Ipak, treba naglasiti da za ove izbore nije bilo vidnog stranog miješanja kojem smo svjedočili tokom parlamentarnih izbora 2020. godine i lokalnih izbora u Nikšiću 2021. godine.
Nezainteresovanost medija iz Srbije
Dok se za izbore u Nikšiću isticalo da su od istorijskog značaja, lokalni izbori na Cetinju, u Mojkovcu i Petnjici nijesu ni u danima prije niti nakon održavanja okarakterisani na sličan način. Štaviše, zastupljenost u medijima i na društvenim mrežama bila je mnogo manja nego u slučaju izbora u Nikšiću, u martu 2021. godine. U predizbornoj kampanji u Nikšiću prednjačili su srpski mediji. Naslovi na portalima su nerijetko imali tendencioznu notu, uz česte senzacionalističke objave, kao i lažne vijesti i dezinformacije. Ovoga puta, ni srpski mediji, ali ni dežurni aktivisti na društvenim mrežama nijesu značajnije marili.
Prema podacima koje je Digitalni forenzički centar (DFC) objavio 14. februara pred lokalne izbore u Nikšiću, za samo nedjelju dana bilo je preko 1.000 objava koje su se ticale izbora. Dakle, skoro mjesec dana prije održavanja izbora mediji i korisnici društvenih mreža su na nedjeljnom nivou objavljivali preko 1.000 objava. Za izbore od 5. decembra, mjesec dana prije izbornog dana na nedjeljnom nivou je objavljeno oko 200 objava.
1.000 objava dostignuto je tek nedjelju dana pred održavanje izbora na Cetinju, u Mojkovcu i Petnjici, uključujući i dan izbora. Poređenja radi, sedmicu dana pred izbore u Nikšiću bilo je preko 4.000 objava koje su se odnosile direktno na izbore. Bitna razlika je i u činjenici da je uoči i tokom izbora u Nikšiću najviše objava bilo upravo iz Srbije, dok je za nedavne izbore u tri pomenute opštine najviše informacija bilo iz Crne Gore, što pokazuju grafici.
Grafik lijevo: Cetinje, Mojkovac i Petnjica – ukupan broj objava od 28. novembra do 5. decembra 2021. godine, aktivnost i lokacije odakle dolaze objave
Grafik desno: Nikšić – ukupan broj objava od 7. marta do 14. marta 2021. godine, aktivnost i lokacije odakle dolaze objave
Tokom izbornog dana portali Alo, Novosti i Srbija danas izvijestili su o nepravilnostima, senzacionalistički ističući da je razbijen neregularni štab Demokratske partije socijalista u Mojkovcu, kao i da su u tom gradu glasali navodni novi Mojkovčani, odnosno DPS aktivisti iz Kolašina. Te nepravilnosti nijesu prijavile opštinske izborne komisije.
Po zatvaranju izbornih mjesta i nakon proglašenja izbornih rezultata srpski mediji su izvijestili na njima svojstven, senzacionalistički, način. Ipak, ni njih nije bilo u velikoj mjeri. Analizom je utvrđeno da su u fokusu izvještavanja srpskih medija bili rezultati izbora u Mojkovcu, naglašavajući istorijsku pobjedu opozicionih političkih partija i Srba u toj opštini i veliki pad DPS-a nakon 16 godina.
U predizbornoj kampanji u Nikšiću na TV Happy je emitovana specijalna emisijia pod nazivom Bitka za Nikšić. Skoro svake sedmice gosti emisije su bili političari i politički aktivisti iz Srbije i Crne Gore, koji su komentarisali aktuelna dešavanja u Nikšiću, dominantno pružajući podršku Demokratskom frontu. Pomenućemo samo neke: to su lider Srpske radikalne stranke Vojislav Šešelj, jedan od lidera Demokratskog fronta Andrija Mandić i funkcioner Demokratskog fronta Milutin Đukanović. U emisijama je plasiran sadržaj koji obiluje dezinformacijama, lažnim vijestima i uvredama. Osim toga, pojedini mediji iz Srbije imali su posebne rubrike posvećene izborima u Nikšiću, što je izostalo tokom decembarskih lokalnih izbora na Cetinju, u Mojkovcu i Petnjici. Pored evidentnog manjka interesovanja srpskih medija izostale su i koordinisane kampanje na društvenim mrežama. Analiza definiše koordinisane aktivnosti kao sinhronizovano dijeljenje linkova, objava, video sadržaja, fotografija u kratkom vremenskom periodu, najčešće do nekoliko minuta. Koordinisane aktivnosti podrazumijevaju sinhronizovano dijeljenje sadržaja od strane najmanje dva entiteta u kontinuiranom vremenskom periodu, odnosno po istoj matrici. Tokom preizborne kampanje za lokalne izbore na Cetinju, u Mojkovcu i Petnjici nije bilo sličnih aktivnosti. Jedina aktivnost na društvenim mrežama uočena je kod nedavno otkrivenih stranica, trol i lažnih naloga na Fejsbuku, koje otvoreno podržavaju premijera Zdravka Krivokapića. Ti nalozi i stranice su pružale podršku pokretu Ne damo Mojkovac.
Zašto nije bilo bitaka za Cetinje, Mojkovac i Petnjicu?
Više je razloga zašto se lokalni izbori na Cetinju, u Mojkovcu i Petnjici u velikoj mjeri razlikuju od izbora održanih u Nikšiću 14. marta ove godine. Prvi razlog jeste društveni ambijent. Nije bilo euforije koja je pratila nikšićke izbore, a koja je bila produkt izborne pobjede opozicije na parlamentarnim izborima i protesta Srpske pravoslavne crkve (SPC). Ovaj put SPC je ostala po strani. Za razliku od izbora u Nikšiću, crkveni velikodostojnici nijesu sugerisali građanima za koga da glasaju, što je doprinijelo smanjivanju tenzija i propagande.
Ne treba zanemariti ni demografsku strukturu glasača u tri opštine. Duel procrnogorskog i prosrpskog bloka jedino je bio izražen u Mojkovcu. Upravo su izbori u toj opštini najčešće pominjani u medijima iz Srbije. Međutim, zbog veličine opštine, ovi izbori nijesu zavrijedili dovoljno pažnje dežurnih propagandista, kao što je to bilo u slučaju izbora u Nikšiću.
Fokus na proteste u Srbiji i pitanje Republike Srpske
Odsustvo političke zainteresovanosti vrha srbijanske vlasti i predsjednika Aleksandra Vučića za lokalne izbore u tri crnogorske opštine 5. decembra možemo razumjeti i u kontekstu unutrašnjeg političkog i ukupnog društvenog ambijenta u Srbiji, kao i spoljašnjih pritisaka na tamošnje nosioce vlasti.
Četiri mjeseca do održavanja objedinjenih vanrednih parlamentarnih, te redovnih predsjedničkih i beogradskih izbora najavljenih za april 2022. godine, politički lideri u Srbiji suočavaju se sa izazovima vlastitoj politici. Usvajanje dva sporna zakona o eksproprijaciji i referendumu, u sjenci poslovanja metalurško-rudarske korporacije Rio Tinto, pokrenulo je krajem novembra masovne proteste nezadovoljnih građana i, posljedično, dodatno angažovalo raspoložive državne i partijske kapacitete.
Time se, za razliku od izbora u Nikšiću u martu 2021. godine, kada su prema pisanju medija članovi Glavnog odbora Srpske napredne stranke (SNS) Vladimir Mandić i Predrag Rajić pružali logističku podršku koaliciji Za budućnost Nikšića, može objasniti izostanak takvog političkog aktivizma uoči lokalnih izbora 5. decembra 2021. Mediji iz Srbije izvijestili su da je Mandić, koji inače važi za čovjeka od povjerenja predsjednika Vučića, tokom posljednjih protesta u Beogradu 4. decembra predvodio probijanje blokade na Brankovom mostu.
Iako predizborna kampanja u Srbiji još uvijek nije zvanično počela, pitanje eksploatacije resursa postalo je glavna tema koju i opozicija i aktuelna vlast koriste za ostvarivanje političkih interesa. Polarizacija javnog mnjenja i protivljenje stručne javnosti (uključujući i srpske akademike i univerzitetske profesore) trenutnoj politici u fokusu su vladajuće SNS i njenog predsjednika, koji se suočavaju sa rastućim potencijalom za slabljenje njihove političke pozicije na predstojećim izborima. Tome doprinosi i primjena represivnih mjera u suzbijanju protesta koje su premijerka Ana Brnabić i ministar u njenoj vladi Aleksandar Vulin nazvali fašizmom. Sa druge strane, predsjednik Aleksandar Vučić lično se angažovao na rješavanju problema obilazeći mještane u područjima predviđenim za eksploatisanje rude.
Drugi važan momenat koji je doprinio preusmjeravanju pažnje sa Crne Gore tiče se zabrinutosti predsjednika Srbije Aleksandra Vučića prema pitanju Republike Srpske u kontekstu uvođenja sankcija Sjedinjenih Američkih Država protiv pojedinaca koji ugrožavaju mir i stabilnost u regionu Zapadnog Balkana. Uvođenjem takvih sankcija bi pozicija Milorada Dodika kao Vučićevog glasnogovornika i važnog igrača, koji opstaje na političkoj sceni zahvaljujući secesionističkoj retorici, mogla biti značajno poljuljana. Stav da će se Srbija suprotstaviti sankcijama i da je potrebno voditi dijalog, Vučić je saopštio i tokom nedavnog susreta sa Miloradom Dodikom u Beogradu.