Objavljivanje plaćenih promo sadržaja na koje redakcije nemaju uticaj dugo se praktikuje kao jedan od načina povećanja prihoda medijskih kuća.
U uslovima skučenog crnogorskog tržišta mnogi mediji, koji se ne dotiraju iz državne kase, teško postižu finansijsku samoodrživost. Stoga se upravljačke strukture medijskih kuća opredjeljuju ili za komercijalizaciju kroz populističko podilaženje čitaocima i tabloidizaciju ili se drže profesionalnih načela.
U Crnoj Gori su se tokom posljednje dvije decenije razvila dva respektabilna nezavisna medija u privatnom vlasništvu. Iako su u periodu osnivanja, a posebno pred referendum o crnogorskoj nezavisnosti, DAN i Vijesti uživali institucionalnu i logističku podršku zvaničnih Beograda, odnosno Podgorice, za te medije se danas sa sigurnošću može reći da imaju nezavisnu uređivačku politiku.
Ipak, takav pristup i opredjeljenje pomenutih medija nosili su i određenu cijenu. Iako se DAN i dalje fokusira na svoje štampano izdanje i u tome vidi finansijsku opravdanost, Vijesti su danas sa oko 75.000 dnevnih pregleda najčitaniji internetski medij u zemlji. Takva situacija značajno je smanjila tiraž štampanom izdanju, pa je ta medijska kuća prije nekoliko godina pokušala da uvede mjesečnu onlajn pretplatu. Ispostavilo se da digitalne navike Crnogoraca nisu razvijene u toj mjeri da bi se dovoljan broj čitalaca odlučio za pretplatu.
Zloupotreba plaćenog novinskog prostora
U nezavidnoj finansijskoj situaciji, koja ćesto podrazumijeva i otpuštanje novinara, Vijesti (i Dan u manjoj mjeri) su se odlučili za uvođenje rubrike promo sadržaja. Nakon što je DFC tim uočio pravilnost da određene kompanije i političke partije zloupotrijebljavaju plaćeni novinski prostor da bi obmanjivali javnost koristeći uticaj tih medija kako bi i njihova poruka dobila na vjerodostojnosti, urađena je analiza promo sadržaja u Vijestima online.
Od ukupno 357 članka, koliko ih je bilo u analiziranom periodu od 18. decembra 2018. do 10. decembra 2019, portal Vijesti je imao ukupno 45 promotivnih političkih sadržaja. Najviše tekstova su objavile Demokrate (27), dok su po nekoliko imale ostale opozicione partije i strukture (URA, DF, koalicija Da svako ima, organizacija KOD, Albanski forum, opština Budva i opština Herceg Novi).
Demokrate su najčešće koristile usluge promo sadržaja za promociju njihovih stavova. Osim plasiranja dezinformacija, često koriste i klikbejtove svojstvene tabloidnim izdanjima. U jednom prilogu, koji se može okarakterisati kao seksistički, Demokrate objavljuju fotografiju atraktivne sportistkinje u šorcu uz sugestivan naslov Ona je i dalje najatraktivnija, a evo i zašto. Ispostavilo se da su fotografija i naslov samo mamac da čitaoci pročitaju tekst a sadržaj se u stvari odnosio na (navodne) uspjehe opštinske administracije Budve.
Primjer nedosljednosti uređivačke politike i konflikta interesa
S druge strane, tipičan primjer nedosljednosti uređivačke politike je promo sadržaj restorana Verige65 (u Bokokotorskom zalivu). Novinari Vijesti i njihovi sagovornicisudugo vremena vodili kampanju protiv izgradnje tog objekta, tvrdeći da se radi o nezakonitom poslu i devastaciji prostora. Nakon plaćenog prostora, naslov u Vijestima je glasio: Verige65 – spoj moderne arhitekture i dubokog poštovanja prema prirodi. Takvim neprincipijelnim pristupom ta medijska kuća pokazuje da je u sukobu interesa jer uređivačku politiku prilagođava zahtjevu tržišta.
Problem sa tim i sličnim objavama u Vijestima je skoro nevidljiva naznaka da se radi o promo sadržaju, kao i opcija zabrane komentarisanja, čime se na mala vrata uvodi cenzura zbog nemogućnosti suprotstavljanja mišljenja, što je osnovni demokratski princip.
Praksa isticanja prirode teksta u Vijestima možda donosi unaprijeđenje i dozu transparentnosti u odnosu na druge medije koji ne označavaju promotivne sadržaje. Ipak, to svakako jeste zloupotreba brenda Vijesti koji uživa povjerenje najvećeg broja čitalaca i koji zbog svog profesionalnog odnosa ima i podršku međunarodnih neprofitnih institucija. Ukoliko Vijesti u skorije vrijeme jasno ne odvoje promo sadržaj od profesionalnog izvještavanja, biće to ozbiljna prijetnja naporima zajednice za poboljšanje medijske pismenosti u Crnoj Gori.
DFC magazin broj 15