Piše Aleks Romero za portal Disinfo
Članak je prvi dio dvodijelne periodične publikacije Alto Data Analytics o funkcionisanju dezinformacija u digitalnom ekosistemu.
U mjesecima koji su prethodili majskim parlamentarnim izborima u Evropskoj Uniji, Alto Data Analytics istraživala je najnovije strategije dezinformisanja u digitalnom javnom prostoru Evrope. Podaci su prikupljeni iz velikog broja javnih digitalnih izvora uključujući društvene mreže, javne forume, blogove, digitalne zajednice, grupe za diskutovanje, vijesti, video, viki sajtove itd. Prikupljene su informacije sa teritorija Francuske, Njemačke, Italije, Poljske i Španije u periodu od sredine decembra 2018. godine do kraja maja 2019. godine.
Između decembra i januara, u bazi neobrađenih podataka nalazilo se više od 4,7 milijardi podataka indeksiranih iz preko 200 miliona rezultata od 20 miliona autora, a koja je nastavila da raste svakog mjeseca sve do izbora.
Sljedeća serija članaka baviće se nekim od nalaza i uvida iz ovog istraživanja, uključujući i analize ključnih problema, digitalnih zajednica i relevantnih medija na utvrđenim mrežama, uz snažne signale koordinisanih obrazaca dezinformisanja u različitim zemljama i jezicima.
Ali prvo, bilo bi korisno da se predstavi šira slika dezinformisanja u digitalnom ekosistemu, tako da se istaknu nekih od ključnih problema i predlože potencijalna rješenja.
Lažne vijesti i digitalni ekosistem
Trenutna debata oko dezinformisanja je većim dijelom usmjerena na sadržaj – laži i konfuzija koji se šire putem lažnih vijesti. Edelmanov barometar povjerenja navodi da skoro sedam od 10 ispitanika iz opšte populacije brine to da se lažne vijesti i netačne informacija koriste kao oružje za širenje nepovjerenja.
Problem ne predstavljaju lažne vijesti; već ukupan digitalni ekosistem. Ponekad se čini da i same društvene mreže poput Fejsbuka i Tvitera predstavljaju problem. Nažalost, problem je mnogo složeniji. Internet ne bi trebalo da se koristi iz loših pobuda; kao platforma za komunikaciju, on ima ozbiljne nedostatke. Činjenica je da današnji digitalni ekosistem pruža mogućnosti i podstiče da se laže u određenoj mjeri i to brzinom munje. Posljednjih nekoliko godina pokazalo je da digitalni ekosistem može da bude nevjerovatno djelotvorna sredina putem koje razni akteri mogu da utkaju dezinformaciju u javni digitalni prostor.
Analizirajući brojne društvene, političke i ekonomske debate u Evropi i u obije Amerike tokom posljednjih nekoliko godina, na površini izviru četiri velike oblasti kao ključ uspjeha kampanje dezinformisanja u digitalnom prostoru.
Ranjivosti i sloboda izražavanja
Prvu oblast čini slaba tačka liberalne demokratije. Sloboda debatovanja i izražavanja jeste suštinska demokratska vrijednost koja omogućava i podstiče sve i svakoga da doprinose u stvaranju mišljenja i da debatuju o najopštijim pitanjima iz oblasti politike, društva, ekonomije i kulture. U svom istraživanju o Evropskim izborima, Alto Data Analytics je otkrila da u prosjeku manje od 0,1% svih korisnika predstavlja više od 10% javne digitalne konverzacije. Ogromna baza podataka koja je prikupljena za istraživanje poslužila je kao moćna slika javne debate i slobodnog izražavanja u digitalnom prostoru. Time je pomogla u utvrđivanju društvenih ranjivosti koje vrlo često iskorištavaju oni korisnici čija je aktivnost nesrazmjerna i neprirodna. Ti korisnici su se selektivno fokusirali na manji broj polarizovanih pitanja poput imigracije ili uloge multilateralnih organizacija. Dezinformisanje je učinkovito u ranjivom okruženju. Ako pojedinci izgube povjerenje u sadržaj na internetu, onda je jedan od glavnih ciljeva ratovanja dezinformacijama postignut. Nalaženje ili stvaranje društvenje ili ekonomske ranjivosti putem aktivnog polarizovanja debate čini samo prvu fazu.
Strateški skovani narativi
Sljedeću sferu čini sposobnost da se osmisle neki sadržaji i pitanja koji bi bili u skladu sa određenim mišljenjima, često u okviru lokalizovanog ili kulturnog konteksta. To može da obuhvata sve od iskrene diskusije i razmjene mišljenja do strateškog oblikovanja ili izvrćanja pogleda ili realnosti da bi se podstakla polarizacija. Nedavno istraživanje o evropskim izborima pokazuje kako su maliciozni akteri nemilosrdno iskoristili antimigracione i imigracione teme da bi širili dezinformacije kao vid napada na šire evropske vladajuće institucije i na one koji su označeni kao politička elita.
Novi planski vođeni mediji
Ključno sredstvo za stvaranje sadržaja čini brojnost i raznolikost digitalnih objava, koje obuhvataju sve od medijskih kuća koje podržava vlast do novonastalih startap kompanija i lokalnih sajtova. Takvi domeni su često napravljeni tako da izgledaju kao da su već postojeći mediji. Međutim, bližim posmatranjem se otkriva da oni zapravo predstavljaju grupisani sadržaj čiji je cilj izvrtanje prave slike.
Analiza izbora za Evropski parlament otkrila je listu uticajnih sajtova čiji je cilj polarizovanje problema ili širenje dezinformacija. Neki od njih nisu bili poznati novinarima koji su izvještavali o evropskih izborima za poznatije medijske kuće u analiziranim zemljama. Bili su van vidika mejnstrim medija zato što su se širili velikom brzinom unutar izolovanih digitalnih zajednica koje su odvojene od većine političkih izvjestilaca.
Mnogi sajtovi
koji šire dezinformacije se finansiraju putem reklamnih mreža koje se oslanjaju
na programsko reklamiranje. Algoritmima se odlučuje koje reklame idu na koje
sajtove odmah, a izvještaj Alto Data
Analytics je otkrio da i globalne i lokalne kompanije nesvjesno finansiraju
takve sajtove. Uz to, takvi sajtovi se oslanjaju na promet sa platformi
društvenih mreža, poput Fejsbuka i Tvitera. Ponekad primaju sredstva od legitimnih,
ali istovremeno mutnih, kraudfanding[1] platformi. Drugim
riječima, na cjelokupan digitalni ekosistem se može uticati tako da se poveća
širenje dezinformacija sa jednog vebsajta na veću i različitiju publiku.
Koordinacija kroz različite jezike i regione
Posljednju oblast čini mogućnost da se stvori masivna koordinisana isporuka dezinformacija kroz različite jezike, regione i brojne digitalne dodirne tačake. Na taj način se pomaže u stvaranju izolovanih digitalnih zajednica koje zagovaraju dezinformisanje. Time je obuhvaćena široka lepeza digitalnih alatki, uključujući automatizaciju, ciljano reklamiranje, Fejsbuk, Vocap,Telegram grupe ili alternativne društvene mreže poput Gab.ai.
Te tehnike služe da bi se iskoristio digitalni ekosistem i oblikovala javna agenda. Zbog postojećih ranjivosti i trenutnog sastava takvog ekosistema, digitalno dezinformisanje pruža snažan niz mogućnosti sa višestrukim podsticajima i predstavlja pravu prijetnju svakome ko cijeni demokratiju.
[1] Kraudfanding (crowdfunding) je inovativan, brz i globalan način finansiranja projekata preko interneta