Dezinformisanje je danas nesumnjivo sastavni dio ruske spoljne politike, i iako se čini da je sasvim nov fenomen, datira godinama unazad. Ima dugu istoriju i usko je povezan sa stvaranjem KGB u 1950-im i doktrinom aktivnih mjera. Ove aktivne mjere (rus. активные мероприятия) podrazumijevaju manipulaciju i kontrolu medija, pismeno i verbalno dezinformisanje, korišćenje inostranih komunističkih partija i paravojnih organizacija, tajno radio-emitovanje, manipulisanje ekonomijom, kidnapovanja, paravojne operacije i podržavanje gerilskih grupacija i terorističkih organizacija.
Ovi pokušaji bili su nejasni i prolongirani, a obuhvatali su operacije kao što su Operacija Neptun – pokušaj iz 1964. godine da se iskoriste falsifikovani dokumenti sa namjerom da ukažu na to da su zapadni političari podržavali naciste, kao i najpoznatija Operacija Infektion – kampanja dezinformisanja koju je vodio KGB osamdesetih godina kako bi širio informacije da su SAD izumile HIV/AIDS kao dio istraživačkog projekta o biološkom oružju u Fort Detriku, u Merilendu. Kada se pojavio AIDS u ranim 1980-im sovjetski specijalisti za dezinformisanje ubrzo su prepoznali priliku koju je ova misteriozna epidemija nudila i plasirali dezinformacije samo nekoliko mjeseci nakon što je naučna zajednica skovala termin AIDS i utvrdila postojanje uzročnog virusa. Sovjetski Savez iskoristio je to sa ciljem da umanji kredibilitet SAD, održi antiamerički sentiment, izoluje Ameriku van njenih granica i stvori tenzije između zemalja domaćina i SAD u pogledu prisustva američkih vojnih baza (koje su često prikazivane kao uzrok pojave AIDS kod lokalnog stanovništva).
Temelj za kampanju usmjerenu protiv SAD pojavio se u prosovjetskim indijskim novinama Patriot. Urednik je dobio anonimno pismo u julu 1983. godine od poznatog američkog naučnika i antropologa koji je tvrdio da su AIDS stvorili genetički inženjeri na Fort Detriku. Taj naučnik tvrdio je da je to smrtonosna misteriozna bolest za koju se vjeruje da je rezultat eksperimentisanja Pentagona u pokušaju da se napravi novo i opasno biološko oružje, i nagovijestio da su naučnici iz Centra za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) poslati u Afriku i Latinsku Ameriku da pronađu opasne viruse koji su bili nepoznati u Aziji i Evropi. Članak u Patrioutu pojavio se upravo onda kad je AIDS počeo da privlači pažnju međunarodnih naučnih i zdravstvenih zajednica povezujući SAD sa onim što je tada predstavljalo neistraženi problem javnog zdravlja.
Priča oko AIDS izazvala je bum širom svijeta, a ponavljale su je sovjetske novine, časopisi, prenosili su je u radio i TV emisijama.
Aktivnosti sovjetskog uticaja: Izvještaj o aktivnim mjerama i propagandi, str. 46 
Isto, str. 47 
Isto, str. 49
Kampanja je počela u oktobru 1985, priča o AIDS ignorisana je dvije godine, nakon što su sovjetske novine Literaturnaya Gazeta ponovo objavile originalni članak. Kako bi pružili naučne temelje za njihove optužbe da je AIDS stvorio čovjek, Sovjetski Savez iskoristio je pseudo-naučni rad koji je 1986. godine napisao penzionisani biofizičar dr Jakob Segal, rođeni Rus koji je živio u Istočnoj Njemačkoj, a koautori rada bili su njegova žena, dr Lili Segal i dr Ronald Demlou sa Humboldt Univerziteta Istočnog Berlina. Izvještaj su neumorno citirali sovjetski propagandisti, a za Segalove (koji su obrazovanje stekli u Francuskoj) govorili su da su francuski istraživači kako bi sakrili njihove veze sa komunizmom. Dr Segal postavio je tezu da je AIDS rezultat sinteze dva povezana virusa: VISNA i HTLV-1.
U izvještaju Segal kaže da se njegova hipoteza zasniva isključivo na pretpostavkama i glasinama, a ne na direktnim naučnim dokazima.
Vodeći zapadni i sovjetski stručnjaci za AIDS odbacili su, u više navrata, Segalovu teoriju. Među njima su dr Luk Montanje – direktor Instituta Pasteur u Parizu i dr Viktor Zdanov, najbolji sovjetski stručnjak za AIDS i direktor sovjetske Akademije za medicinu Ivanovsky Instituta za virusologiju. Dr Zdanov rekao je korespondentu TASS da virus AIDS nije stvorio čovjek. Ipak, Segalovi navodi su i dalje kružili, prvenstveno u sovjetskim, južnoazijskim i afričkim medijima.
Trudeći se da unizi sporazume o odbrani SAD sa zemljama saveznicama i da izvrše pritisak da se uklone vojna postrojenja SAD preko okeana, kao i da još više iskoristi antiamerički sentiment, Moskva je upozorila zemlje da vojno osoblje SAD, koje je stacionirano u američkim vojnim postrojenjima, predstavlja opasnost po javno zdravlje lokalnog stanovništva. Na primjer, sovjetske novine Sovyetskaya Rossiya (23. januar 1987) pisale su da je u Zapadnoj Evropi najviše slučajeva AIDS zabilježeno na mjestima gdje su bile stacionirane trupe SAD. TASS (12. februar 1987) izvještavao je o panici u Japanu i o tome kako su lokalni preduzetnici zatvarali vrata vojnicima SAD; sljedeći izvještaj TASS (17. februar 1987) navodio je da su vojnici bili ozloglašeni zbog njihovog nemorala i da su širili AIDS po Južnoj Koreji. Novine Sovyetskaya Rossiya (15. mart 1987) pripisale su širenje AIDS na Filipinima prisustvu američkih vojnika u toj zemlji. Lokalni komunisti i novine koje su pod kontrolom države u Latinskoj Americi (npr. Nikaragva i Panama) takođe su podigli optužnicu kriveći američke vojnike za širenje AIDS u regionu.
U kasnim 1980-im, AIDS je počeo da se širi po Sovjetskom Savezu, a Moskva je pokazala veće interesovanje za razmijenu medicinskih istraživanja na tu temu, nego što je to bio slučaj nekoliko godina ranije. S obzirom na to da su kampanje dezinformisanja o AIDS ugrozile saradnju sa američkim naučnicima, Moskva je počela da dobija žalbe Vašingtona. Ubrzo nakon toga, sovjetska Akademija nauka opovrgla je preko državnih zvaničnih novina Izvestia tezu da je AIDS stvoren vještačkim putem.
Kraj Hladnog rata unio je nemir u KGB, ali šteta je već bila pričinjena – jednom kad su se glasine ukorijenile bilo je skoro nemoguće iskorijeniti ih u potpunosti. Mitovi plasirani Operacijom Infektion nisu bili izuzetak. Tek se 1992. godine direktor Spoljne obavještajne službe (SVR), Jevgenij Primakov, složio da je KGB podstakao i ovjekovječio taj mit.
Studija koju su 2005. godine sproveli korporacija RAND i državni Univerzitet Oregon otkrila je da je skoro 50% Afroamerikanaca mislilo da je AIDS stvorio čovjek, preko 25% vjerovalo je da je AIDS proizvod državne laboratorije, 12% vjerovalo je da ga je stvorila i širila CIA, a 15% vjerovalo je da je AIDS bio neki oblik genocida nad crnim ljudima.
Usljed korišćenja platformi kao što su Fesjbuk, Tviter i Instagram za komunikaciju i razmjenu informacija postali smo više povezani, ali smo, sa druge strane, više skloni konzumaciji, razmjeni i vjerovanju u neprovjerene informacije koje su predstavljene kao činjenice, kao što je ova – da je AIDS nastao u SAD.
Putin je shvatio značaj i potencijal interneta i društvenih mreža i upravo zbog toga se aktivne mjere opet koriste, samo su ovog puta unaprijeđene za digitalno povezani informacioni prostor.
Iako aktivne mjere datiraju još iz doba KGB, tamo možemo pronaći objašnjenja i razloge koji se kriju iza najvećih kampanja dezinformisanja, a koje sprovodi Rusija u modernom dobu, od nezakonite aneksije Krima, miješanja u izbore širom svijeta, a sada i antivakcinaške kampanje – još jedan problem po javno zdravlje povezan sa Kremljom. Antivakcinaški pokret naglo se uzdigao proteklih godina, djelimično zbog rječitih zagovornika koji preko društvenih mreža često plasiraju netačne informacije.
Retrospektivna opservacijska studija koja procjenjuje uticaj botova i trolova na onlajn diskurse koji se tiču vakcina na Tviteru od 2014. do 2017. godine, objavljena je u magazinu American Journal of Public Health u oktobru 2018. Studija pokazujeda su ruski botovi i trolovi propagirali dosta dezinformacija o zdravlju. Tviter naloziautomatizovanih botova i ruskih trolova pod maskom legitimnih korisnika uključuju se u onlajn diskusije o vakcinama. Primjećeno je da, kroz postavljanje raznih anti, pro i neutralnih tvitova, trolovima i botovima želi da se legitimiše diskusija o vakcinama. Ovi nalozi postavljaju sadržaje o vakcinama značajno aktivnije nego prosječni korisnik u cilju promovisanja razdora, prije nego zauzimanja jedne od strana koje učestvuju u diskusiji. Izloženost diskusiji o vakcinama smanjuje javno povjerenje u zdravstvene ustanove i rezultira time da ljudi odlažu vakcinisanje i na taj način nas izlaže riziku od epidemija, izjavio je dr Broniatovski, jedan od autora studije, dodajući da i puko zahuktavanje diskusije može da ima stvarne posljedice.
Ovu analizu dopunjuje i kvalitativna studija #VaccinateUS – Tviter hešteg koji je osmišljen kako bi se propagirao razdor kroz korišćenje vakcinacija kao političkog pitanja. Tvitovi #VaccinateUS identifikovani su kao nalozi ruskih trolova koji su povezani sa Agencijom za istraživanje interneta – operacijom podržanom od strane Kremlja specijalizovanom za operacije onlajn uticanja.
Jedan tvit koji je bacio crv sumnje na vakcine, a koji je citiran u studiji glasi: Da li ste znali da postoji državna tajna baza podataka djece koja su oboljela od vakcina? #VaccinateUS.
Još jedan post koji se bavi vakcinama kaže: #VaccinateUS Ne možete da utičete na zatupljenost. Neka umru od boginja, ja sam za vakcinaciju (#vaccination)!
Ponekad isti nalog zagovara obje strane istog pitanja.
U aprilu 2017. godine, nalog pod imenom Baldwin tvitovao je sljedeći antivakcinaški stav: Uprava za hranu i ljekove (FDA) skriva od roditelja opasnosti vakcina koristeći jednostavan TRIK – pravi placebo jednako toksičan kao i vakcine tako da oboje imaju = reakcije.
Mjesec dana kasnije Baldwin je, po svemu sudeći,promijenio mišljenje.
Svjetska zdravstvena organizacija preporučuje vakcinaciju sa prvom dozom vakcine #hepatitisB u prvih 24 sata života #VaccinesWork, tvitovano je sa tog naloga u maju.
Dr Broniatovski je za Radio Slobodna Evropa rekao da ne vidi nijedan dokaz da Rusija pokušava da oslabi zapadne demokratije tako što ubjeđuje ljude da prestanu da se vakcinišu. Ali to čine poznati trolovi pod maskom legitimnih korisnika na društvenim mrežama koji diskutuju o vakcinama, kao dio njihove strategije da promovišu političku polarizaciju.
Na Univerzitetu Duke u Sjevernoj Karolini ljudi unutar centra Forge (centar za naučne zdravstvene podatke) rade i pokušavaju da razumiju i odgovore na dezinformacije koje kruže internetom, a koje su povezane sa zdravljem. Direktor centra Forge, Robert Kalif, bivši zaposleni Uprave za hranu i ljekove SAD, rekao je da medicinske dezinformacije mogu da budu pitanje našeg vremena koje zahtijeva primat prioritetnosti i da veliki broj postova na društvenim mrežama predstavlja sajber ratovanje koje sponzoriše država, naročito one koje dolaze iz Rusije.
Kako bi razumjeli zašto, moramo da se udaljimo od same dezinformacije, usredsredimo se na širu sliku i shvatimo veliku agendu. Od aneksije Krima, odnosi između Zapada i Rusije srozali su se na najniži nivo od Hladnog rata. Ruski moderni svijet, putinizam (Rusija pod Putinom) čini se ranjivim i nesavladivim u poređenju sa Zapadom i zapadnim vrijednostima. Unutar Rusije ćemo vrlo vjerovatno svjedočiti kontinuiranom odbijanju stubova evropske demokratije, uključujući aktivizam civilnog društva, slobodu govora i politički pluralizam, dodajući na kraju nedavne zakone o internetu koje je usvojila Duma. Rješavanje problema značilo bi mijenjanje autoritarnog sistema i vlasti, što se zasigurno neće desiti. Jedina druga odgovarajuća opcija jeste da se oslabi Zapad kroz netradicionalno ili sajber ratovanje koje je prilagođeno modernom svijetu, za razliku od konvencionalnog oružja, kroz sajber operacije, kampanje dezinformisanja, oružani kriminal, ekonomske sankcije, zavisnost od energije, itd. Isti cilj, samo drugačije metode od onih koje smo vidjeli tokom 20. vijeka, naročito u Hladnom ratu. Aktivne mjere bile su jezgro sovjetskih operacija nekad, hibridne mjere jesu jezgro ruskih operacija danas.
Da sve ovo gorepomenuto nije čisto spekulisanje potvrđuje i izjava bivšeg generala KGB Olega Kalugina:
Ne obavještajna sakupljanja, već subverzija: aktivne mjere koje će oslabiti Zapad, unijeti razdor u svim mogućim savezima zapadnih zajednica, naročito u NATO, zavaditi saveznice, oslabiti SAD u očima ljudi iz Evrope, Azije, Afrike, Latinske Amerike i samim tim pripremiti teren u slučaju izbijanja rata. Učiniti Ameriku podložnijom bijesu i nepovjerenju drugih naroda.
Pitanje antivakcinacije toliko je ozbiljno da ga je Svjetska zdravstvena organizacija uvrstila u listu deset problema koji prijete globalnom zdravlju u 2019. godini, zajedno sa zagađenjem vazduha, promjenom klime, dijabetesom, kancerom i kardiovaskularnim bolestima, HIV, svjestkom pandemijom gripa, ugroženom životnom sredinom (pogođenom poplavama, glađu, sukobima i sličnim katastrofama), antimikrobnom rezistentnošću, otpornošću na antibiotike i antivirusne ljekove, ebolom i drugim visokorizičnim patogenima i lošom primarnom zdravstvenom zaštitom.
Vakcinacija jeste jedan od najefikasnijih načina da se izbjegnu bolesti – trenutno spriječava od 2 do 3 miliona smrtnih slučajeva godišnje, a još 1.5 miliona moglo bi da se izbjegne kad bi se poboljšala globalna pokrivenost vakcinama – navedeno je u izvještaju SZO.
Takođe se ističe opasnost koju predstvaljaju antivakcinaši, navodeći kao primjer 30% porasta u evidentiranim slučajevima boginja širom svijeta. Otpor prema vakcinaciji, kako navodi SZO, prijeti da poništi napredak postignut kod bolesti koje mogu da se spriječe vakcinama.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije slučajevi boginja koji su zabilježeni u Evropi dostigli su rekord u prvih šest mjeseci 2018.
Kada je u pitanju Evropa, više od 41.000 ljudi zaražena je u prvih šest mjeseci 2018, od čega je 37 ljudi umrlo, a to je skoro duplo više nego u cijeloj 2017, kada je evidentirano 24.000 registrovanih slučajeva i 5.200 slučajeva u 2016. Stručnjaci krive ovaj talas uzbune za nagli pad broja vakcinisanih ljudi.
Ukrajina i Srbija nalaze se među zemljama sa najvećom stopom boginja u Evropi.
Antivakcinaši na Zapadnom Balkanu
1. Vakcine INFO
Portal vakcinainfo.org i Fejsbuk stranica Vakcine INFO su projekat udruženja Građanska inicijativa za neobaveznu vakcinaciju, čiji je cilj informisanje građana u Srbiji i regionu o cjelovitoj „istini“ o vakcinama, kao i da se ponude malo poznate informacije o bebjednosti, efikasnosti i opravdanosti vakcinacije. Pristupnicu za pojedinačno članstvo u udruženje moguće je kupitina sajtu vakcinainfo.org, a članarina, od koje se pokrivaju troškovi održavanja statusa pravnog lica, je za kalendarsku 2018. godinu iznosila 1200 dinara.
Među objavama na sajtu, može se naći i reagovanje povodom stavova epidemiologa i prof. dr Zorana Radovanovića, koga ujedno nazvaju i pravnim šarlatanom. Dr Radovanovića optužili su za iznošenje kako kažu nestručnog mišljenja, kao i da svojom bezobzirnom satanizacijom vrši pritisak na građane. U svom tekstu Zaraze, sudovi i vakcine, koji je objavljen 16. novembra 2017. godine na portalu Danas, dr Radovanović brani medicinu, vakcine i pozova građane da se okanu teoretičara zavjere.
Udruženje Građanska inicijativa za neobaveznu vakcinaciju ima i svoju Fejsbuk stranicu pod nazivom Vakcine INFO, koju prati 17.842 korisnika. Ova stranica je veoma aktivna i objavljuje slike, video-zapise i postove, istraživanja i analize određenih ljekara, nadriljekara i zdravstvenih institucija, koji predstavljaju negativne narative o vakcinama, pokušavajući da podignu svijest javnosti o štetnosti vakcinacije i posledicama koje ona sa sobom nosi.
Ova stranica je nedavno objavila sliku sa spiskom vakcina, ljekova i kozmetike koje sadrže ćelije ili djelove abortiranog ljudskog djeteta. Međutim ova slika nema izvor i informacije odakle su dobili ove podatke. Takođe i slika postavljena pod nazivom Da li ste znali? na kojoj piše da je polisorbat 80 koji se nalazi u mnogim vakcinama prezervativ, nema tačne podatke odakle su podaci preuzeti.
Ova inicijativa kroz svoju Fejsbuk stranicu konstantno podržava Jovanu Stojković, doktoricu koja je tužena Sudu časti Regionalne lekarske komore Beograda. jer je svojim javnim istupima izazavala pad obuhvata vakcinacije i dovela do epidemije malih boginja u Srbiji. Dr Jovana Stojković je jedan od autora čiji se tekstovi mogu pronaći na sajtu vakcinainfo.org. Pored ovog slučaja, Fejsbuk stranica Vakcine INFO dala je podršku i dr Lidiji Gaški iz Hrvatske, koja je takođe veliki pobornik prava na slobodan izbor povodom vakcinacije, koja je zakonski obavezujuća u Hrvatskoj.
2. Pravo na izbor
Portal pravonaizbor.rs i istoimena Fejsbuk stranica osmišljeni su sa ciljem preispitivanja opravdanosti obaveznog vakcinisanja u Republici Srbiji na temelju brojnih pravnih, zdravstvenih, etičkih i drugih argumenta. Fejsbuk stranicu, koja o vakcinama govori isključivo u negativnom kontekstu, upozorava na farmaceutsku mafiju i poziva da se ljudi informišu prije (ne)vakcinisanja, prati 9.876 korisnika Fejsbuka.
Ovo udruženje na svom portalu naglašava da se u vakcinama mogu naći djelovi abortiranih fetusa, djelovi DNK ljudskog porijekla, djelovi DNK životinjskog porijekla, aluminijum i živa, a da pri tome ne navode kako su došli do ovih informacija, čime javnost ostaje uskraćena za potpunu informaciju.
Pravo na izbor je na svojoj Fejsbuk stranici objavila da je NATO u svojoj knjizi Imunološki adjuvans[1] i vakcine (eng. Immunogical Adjuvants and Vaccine), vakcine obilježio kao biološko oružje.
Na objavljenoj foografiji istaknuto je da u pomenutoj knjizi na strani 37 piše: Vakcine izazivaju autoimune bolesti. Aluminijum koji je adjuvans povećava produkciju određenih antitijela, koji izazivaju alergije i anafilaktički šok.
Analiza cjelokupne pomenute knjige i izdvojene strane 37 pokazala je da ne postoji čak ni približna formulacija ovoj, čak se sintagma biološko oružje ne pominje nigdje u ovoj studiji.
Važno je napomenuti da je knjiga Imuniloški adjuvans i vakcine objavljena 1989. godine, čak i da je informacija na koju se poziva organizacija Pravo na izbor tačna, bilo bi upitno oslanjati se na istraživanje staro 30 godina, pogotovo kada je oblast medicine u pitanju.
Plasiranje ovakvih informacija ima za cilj obmanjivanje javnosti i podizanje panike o osjetljivim temama.
3. Dr Jovana Stojković
Dr Jovana Stojković, koja se otvoreno i javno zalaže protiv vakcinacije djece kako putem svoje stranice na Fejsbuku, tako i u emisijama na televiziji, u decembru 2018. godine dobila je tužbu Suda časti Regionalne lekarske komore i takođe je traženo ukidanje njene licence. Istovremeno, ona je predsjednica Udruženja građana Pravo na izbor i pokreta Živim za Srbiju.
Na sajtu pokreta Živim za Srbiju – pokret na čijem zvaničnom sjatu možemo da vidimo za kakve mjere i promjene se zalažu u sistemu i društvu u državi – nalazi se njen poseban kanal putem kojeg ona ističe svoje stavove u borbi protic vakcinacije, ali i u drugim borbama kao što su očuvanje tradicionalne porodice, borba protiv LGBT populacije, predaje Srpskog Kosova i Metohije.
Ovaj pokret ima svoju stranicu i na Fejsbuku, koja se često bavi i temom NATO. Kako se navodi na jednom od postova, tokom 78 dana bombardovanja radioaktivnim uranijumom ubijeno 79-oro djece.
U jednom od svojih postova na stranici na Fejsbuku, dr Stojković iznosi sledeće pitanje narodu: Nekad ste se protivili američkim bombama! A sada se borite za američke vakcine?
Pored antivakcione, često u javnost nastupa sa anti-NATO i antizapadnom retorikom, veličajući Rusiju kao saveznika kojoj se treba okrenuti za pomoć. Putem svoje Fejsbuk stranice organizovala je i prozivala na brojne proteste kako protiv vakcinacije tako i vezano za druga aktuelna pitanja – NATO, LGBT, Kosovo.
Naime, 14. maja 2017. godine, u Beogradu je organizovan prvi Sveroditeljski protest pod pokroviteljstvom UG Ja volim mamu i tatu.
Ono zašto je nama bio interesantan baš ovaj protest nije toliko njegova tematika, koliko činjenica da je jedan od govornika na ovom protestu bila i dr Jovana Stojković, a jedan od učesnika Radomir Počuča, sa kojim smo se između ostalog susreli u prethodnom broju našeg Magazina gdje smo govorili o protestima žutih prsluka u Parizu i povezivali ih sa borcima u Ukrajini. Počuča se borio za ruske interese u Donbasu, kako sam kaže: protiv zla koje prijeti njegovoj svetoj otadžbini Rusiji. Sporazumno je priznao krivicu srpskom tužilaštvu za kaznu od godinu i po zatvora, uslovno na pet godina.
[1] Supstanca koja pomaže imunom sistemu tijela da odgovori na antigene